Bebeklerde Ayak Sağlığı Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Bebeklerde Ayak Sağlığı “Bebeğim yürüteç kullanmalı mı? Çocuğum yürümeye başladı fakat içe basıyor gibi görünüyor, düztaban olabilir mi? Bebeğimin ilk adım ayakkabısını nasıl seçmeliyim?” Bebeğinizin sağlıklı adımlar atması için aklınızdan her gün yüzlerce soru geçiyor olabilir. Adatıp İstanbul Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Prof. Dr. İ. Teoman Benli, ailelerden en sık gelen soruları sizler için cevaplandırdı.

• Bebeklerin ayak gelişiminin normal ilerleyip ilerlemediğini nasıl öğrenebiliriz? Gözlem yaparken nelere dikkat etmemiz gerekir?

Anneler, doğumdan hemen sonra hekimin doğum hakkındaki değerlendirmesini mutlaka öğrenmelidir. Doğumun nasıl geçtiği, kordon dolanması, çoğul gebelikler, anne suyunun az olması, yeni doğanda bir takım kas iskelet sistemi problemleri ve böbrek sağlığı doğuştan hastalıklar hakkında ipucu vermektedir. Bebeğin doğumunu takiben morarma oldu mu? Nefes aldı mı? Bu soruların cevapları da yine beyin felci gibi bir takım hastalıkların gelişmesi açısından önemlidir.

Hastaneden çıktıktan sonra anne / baba, bebeğin her altını açtığında ayaklarını görmektedir. Parmak sayısının 5’in altında veya üstünde olduğuna bakmalıdır. Bebekler doğumu takiben dizlerini bükülü ve kalçasını dışa dönük durumda tutarlar, bu en fizyolojik duruştur. Kalçayı ve dizleri düz tutan kundak bağlama, hiperlaksitesi olan çocuklarda gelişimsel kalça çıkığı ile sonuçlanabilir.

Bebeklerin ayak tabanı yağ potin dediğimiz bir tabaka ile kaplı olup, tombiktir. Bu dönemde ayaktaki arklar oluşmaz. “Benim bebeğim düztaban mı?” gibi bir endişe çoğu zaman gereksizdir.

Bebek ayaklarının içe veya dışa aşırı dönüklüğü varsa mutlaka bir ortopediste başvurulması gerekir. Yumru ayak (Pes Ekinovarus – PEV) denilen ayak deformitesi en sık görülen deformite olup, erken tedavi ile cerrahiye gerek kalmadan tamamen düzeltilebilmektedir. Yumru ayakta ayağın iç kısımında gamze vardır. Topuk ve ayak parmakları içe dönük ve ayak bileğinde aşağı doğru eğiklik vardır.

• Bebeklerin ayaklarının sağlıklı gelişimi için aileler nelere dikkat etmelidir? Bebeklerin ayak sağlığı için doğduğu andan itibaren kullanılan patiklerin seçimi nasıl olmalıdır? Her patik türü bebekler için uygun mudur?
• Aslında tamamen normal bir ayakta kullanılacak özel patikler yoktur. Bebeğin ayağını sıkmayan ve yumuşak tabanlı olan her patik olabilir. Bakım için onarıcı kremler kullanılabilir. Ayak tırnakları asla dipten kesilmemelidir.
• Çocukların büyük bir çoğunluğunda belirli bir yaşa gelene kadar içe basma görülmekte. Bu kalıcı bir hale gelebilir mi? Kalıcı olmaması için nelere dikkat edilmesi gerekir?

Genellikle kız bebekler 12-15, erkek bebekler 15-18 ay arası yürürler. Biraz önce bahsettiğim gibi ayağın iç tarafındaki iç ark ve ayak önünde yer alan enlemesine ark – ya da çukurluk diyelim – 5 yaşında oluşur. Gelişimsel esnek düztabanlık ancak 5 yaşından sonra değerlendirilebilir. Doğuştan düztabanlıklar zaten ileri derecede deformedir ve hemen ayırt edilir. Çoğu ebeveyn, anneanne ve babaannelerin zorlamasıyla doktorların kapısını aşındırır. Bu yüzden bu duruma “torununu içe basıyor zanneden babaanne hastalığı” diyoruz. Çoğu kaygılanılan durum genellikle normal gelişimin bir parçasıdır.

• Bebeklerde / çocuklarda en sık görülen ortopedik problemler nelerdir?

Birçok ülke ve bölgeye göre en sık problemler değişmekle birlikte, ülkemizde çocuk ortopedisi derneğinin de öne koyduğu en sık görülen problemler gelişimsel kalça çıkığı, çarpık ayak ve beyin felci gibi hastalıklardır. Bu problemlerin görülme sıklığının azalmasını sağlamak için her bebeğe 1. ayda kalça ultrasonografisi çekilmekte ve kalça çıkığı erken dönemde yakalanmaya çalışılmaktadır.

• Çarpık ayak nedir? Nasıl bir tedavi yöntemi uygulanır?

Çarpık ayak veya yumru ayak doğuştan ayak iç arkının aşırı olmasıyla giden ve ayaktaki küçük kemiklerde çıkık görülen bir deformitedir. Günümüzde bu deformiteyi “Ponsetti Yöntemi” yani haftalık tekrarlayan alçılarla 3-4 ay içerinde tedavi edebilmekteyiz.

• Çocuklar kaçıncı aydan sonra yürümeye başlamazsa aileler bir uzmana danışmalıdır?

Yukarıda da değindiğim gibi 18 aya kadar yürümeyen çocuklarda doğuştan kalça çıkığından şüphe edilmeli ve bir ortopediste götürülmelidir.

• Bebeklerde yürüteç kullanımı zararlı mıdır? Bebeğin kemik gelişimi için olumsuz bir etki oluşturabilir mi? Yürüme kabiliyetini etkiler mi?

Bu gerçekten önemli bir soru. Çocukların fizyolojik zamanlarda belirli hareketleri başarabilmesi beklenir yani asla vaktinden önce zorlanmamalıdır. Yürüteç, hoppala askısı, örümcek ve benzeri gereçler diz gelişimini bozarak Blount hastalığına ve dizlerde çarpıklığa yol açabilir. 9 aydan önce bu tür gereçler asla kullanılmamalıdır.

• İlk adımı atan bebekler için doğru ayakkabı seçimi nasıl olmalıdır?

Yumuşak lastik altlı ve arka kısmında destek (ford) olan genellikle spor ayakkabılar tercih edilmelidir. Kösele ve kaygan tabanlı ayakkabılar kesinlikle kullanılmamalıdır.