Ender Ragıp Arslan yazdı; Hangi Bilim?

Köşe yazarı Ender Ragıp Arslan makalesinde;

Pandemiyi ve kovid aşılarını sorguladığı için hakaretlere, baskılara ve psikolojik saldırılara maruz kalan herkese ithafen…

Biri sizi bilim düşmanlığı veya karşıtlığı ile suçluyorsa, ona bu soruyu sorun; Hangi Bilim? Bu soruyu sormak bile bilim taraftarlığınızı öne çıkaracaktır, çünkü bilim sorgulamayı gerektirir.

Bilim kavramını “doğru” veya “yanlış” gibi iki zıt ve keskin kavram ile bağdaştırmak ciddi bir hatadır. Bilim gerçekliği ve doğruluğu ispatlanana kadar farklı sınıflara girebilir; onların ne olduğuna bakalım;

Bilim Çeşitleri 

Sahte Bilim; Bilimin çarpıtılması sonucu yanlı veya yanlış veriler ile ortaya atılan bilim türüdür. Bir konu hakkında araştırma yapmaya başladığınızda eğer varmak istediğiniz sonuca eğimli iseniz, sahte bilimsel kanıtlara ulaşmak zor olmayacaktır. Eğimli olduğunuz taraf lehinde veriler toplayabilir, kendinize gerçekle bağdaşmayan destekler edinebilirsiniz. Ulaştığınız deliller sizi ikna edebilir ancak gerçek bilimle alakası olmayacaktır. Bugün küresel politikaların insanları ikna etmede kullandığı önemli bir araçtır. Doç. Dr. Ferit Uslu’ya göre sahte bilim, kontrolsüz deneylerle, iddiayı desteklemek için özel seçilmiş örneklem kümeleriyle, gözlemleri sistematik olarak çarpıtma yoluyla veya kendi iddiasını destekleyecek yönde verileri yorumlayarak, rahatlıkla konunun uzmanı olmayan kitleleri kandırabilmekte, kendine bilimsellik görüntüsü verilebilmektedir. Sahte bilim genellikle bilimsel olmadığı halde taraftarlarınca bilimsel olduğu izlenimi verilen öğreti veya aktiviteler olarak tanımlanmaktadır.

Hatalı Bilim; Bugün için bulunan kanıtlar yarın çürütülebilir ve bugün bilim olarak kabul edilen bir olgunun yarın hatalı olduğu ortaya çıkabilir. Yeni araştırmalar ve teknolojik gelişmeler ile hatalı olup olmadığı ortaya konulabilir. Bilimsel denilen birtakım açıklamalar, zamanla hatalı olduğu ortaya çıkabilir.

Doğrulanamayan Bilim (Bilim olmayan); Mevcut teknoloji ve gözlemler ile ispatlanması mümkün olmayan ancak gerçekliğine ihtimal verilen bilim türüdür. Hipotez olarak kabul edilir ve zamanla desteklenip çürütülebilir. Konu hakkındaki hipotezler bilimsel temellere dayansa da diğer hipotezleri çürütecek delillere ulaşılamamıştır. Bilimsel yöntemlerle üretilen hipotez sonunda bilimsel bir olguya ulaşılamadığından, sonuçta varılan yer henüz bilim değildir.

Hislerinize Güvenin

Hisleriniz bilimsel bir araştırmanın başlangıç noktasıdır. Yaptığınız gözlemler sonucunda bir durum hakkında şüpheye düşer ve araştırılması hissine kapılırsınız. Bu bakımdan gözlem ve hisler, bilimsel bir keşif ve araştırmanın ilk adımlarını oluşturur. Gözlemlerinizin kendi çevreniz ile sınırlı kalmaması hataya düşmemek için önemlidir. Kendi çevreniz veya ortamınız, geneli örnek teşkil etmeyebilir. Bunu başkaları ile paylaşarak destekleyici görüş ve öneriler edinirsiniz. Bu aşamaya geldiğinizde artık uzman görüşlerine ihtiyaç duyacaksınız. Ancak tek bir uzman ile sınırlı kalmamalı, farklı ve zıt görüşlere sahip uzmanlara da kulak vermelisiniz. Artık teraziye koyup mantıksal çözümleme yapabilecek dataya ve bunun sonucunda “Bilim” kavramı ile açıklanan sonuca ulaştınız. Ancak yine de ulaştığınız bilimin “Sahte veya Hatalı Bilim” olabileceğini hiçbir zaman unutmayınız.

Bilim Adamı mı Yoksa Film Adamı mı?

Bilimi bile tek bir sınıfa koymak mümkün değilken, kimin bilim adamı, kimin de film adamı olduğunu anlamak zor. Jarrard (2001), bilim insanlarının karakteristik özelliklerini şöyle açıklıyor; “Meraklı, açık fikirli ve özgür, iyi bir gözlemci, becerikli, etkili iletişim becerisine sahip, sabırlı, yaratıcı ve cesur.” Eğer bilim insanı olduğunu düşünerek sorular sormaya ve tartışmaya başladığınız kimse sizinle etkili iletişim kuramıyor ve sabırlı davranmıyorsa, kendisi hakkında ipucu verebilir. Bu özellikleri göstermeyen biri, savunduğu bilimin sahte veya hatalı olduğunu göstermez ancak uzman görüşü için yanlış adreste olduğunuzu gösterebilir. Bilim insanı ile tartışma fırsatınız yoksa geçmişteki çalışmalarına ve açıklamalarına bakınız. Örneğin, tıpta bir ilacı mucize olarak sunup daha sonra zıt açıklamalarda bulunuyorsa yine uzmanlığına danışmak için yanlış adrestesiniz demektir. Uzmanlığının güvenirliliği hakkında ipuçlarını vermiş olabilir.

Bilim Karşıtlığı 

Son dönemde kovid aşılarını sorgulayan insanların sıklıkla maruz kaldığı bu söylemi bir hakaret ifadesi olarak anlamını bilmeden kullananlar, kendilerinin bir tezatlık içinde bulunduklarını farketmediler. Sorgulamadan bilim olmaz. Hangi bilimin karşıtlığını itham etmekteler? Buna verilecek en doğru cevap, sahte bilimin karşıtlığıdır. Sorulara cevap aranmadan gerçek bilimin hangisi olduğu kestirilemez. Merak ve gözlem, bilimsel bir olgunun doğmasında etken bastırılamaz unsurlardır.