İbrahim Sanalp yazdı; BİLGİ FELSEFESİ

Köşe yazarımız İbrahim Sanalp makalesinde;

Epistemoloji olarak da adlandırılan bilgi felsefesi, bilginin olanaklı olmasına, doğruluğuna, geçerliliğine, kaynağına, doğasına ilişkin araştırmayı kendine konu edinen bir felsefe disiplinidir. Bilgi türüne disiplin de denir. Bilginin sınırları, kapsamı, kaynağı, ölçütleri, temellendirilmesi, bilgi: konu edinilir.

Bir şeyi bilmek için ona inanmamız gerekir. Bilginin oluşması için önce bir şeyin bilgisi olması gerekir. Doğru inancın yeterli gerekçelerle desteklenmesi gerekir. Bilgi felsefesinde üç ölçüt temel alınır. Doğru, inanç, gerekçelendirme: üç ölçüt olur. Üçünün birlikteliği, bilgi için yeterlidir.

Haber olarak bilgi, bir şeyi yapmak olarak bilgi, bir durum, olay, olgu olarak bilgi, önerme türü bilgi vardır.

İnsan bilme etkinliğinde bilen-özne olur. İnsanın karşılaştığı nesneler bilinen-obje olur. Bilme etkinliği, özne-bilen ve nesne-bilinen arasında oluşan süreçtir. Bilme etkinliğinin sonucunda çıkan ürüne bilgi denir. Bilgi etkinliği sonucu kavramlara, önermelere, çıkarımlara varılır. Bilgi aktı, özneden objeye yönelen bilinç etkinliğidir. Bilgi aktı, algılama, anlama, açıklama türünde olabilir.

İnsan, kendi dışındaki varlıkları ve kendini tanımaya ve bilmeye çalışan tek varlıktır. İnsan, bilgi nesneleriyle farklı tarzlarda iletişime girer ve farklı bilgiler elde eder.

Bilgi, taşıdığı özelliğe, elde ediliş yöntemlerine göre farklı türlere ayrılır. Gündelik bilgi, dini bilgi, teknik bilgi, sanat bilgisi, bilimsel bilgi, felsefe bilgisi türleri vardır.

Gündelik Bilgi, bir bilgi türü olur. İnsan doğal dünyada ve toplumsal dünyada yaşar. İnsan duyu ve algılarıyla her iki dünyadaki varlıklar hakkında bilgi edinir. Bu tür bilgilere gündelik bilgi denir. Genelleme yapılır. Deneme-yanılma sonucu bilgi öğrenilir.

Dini Bilgi, bir bilgi türü olur. Özne ve nesne arasındaki bağ: Tanrı tarafından belirlenen bir inanç sistemine dayanır. Dini bilgi, belli bir din temeli üzerinde evreni, insanı, toplumu açıklayan değişmez ve kesin bilgi olur. Dini bilgi, inanca dayanır. Mutlak ve bağlayıcıdır.

Teknik Bilgi, bir bilgi türü olur. İnsan, karşılaştığı varlıkları kendi istekleri doğrultusunda kullanmak için değiştirme gücüne sahiptir. Alet yapan varlık olarak insan, kendini diğer varlıklara karşı üstün ve güçlü yapar. Alet ve gereç yapma bilgisine, teknik bilgi denir.

Sanat Bilgisi, bir bilgi türü olur. Sanat bilgisi, beceri, yaratma, üretim etkinliği olur. Yarar amacından ziyade, güzellik duygusuna hizmet eder. Sanatçı-özne, nesneye yönelir, nesnede gördüğü şeyi ifade etmeye çalışır. Sanatçı ifadesini müzikte, resimde, heykelde, edebiyatta, seramikte, tiyatroda açığa çıkarabilir. Sanat bilgisi, öznel bilgidir. Sanatçı, doğadaki nesneleri kullanıp, doğada olmayan bir güzelliği eserine konu yapar.

Bilimsel Bilgi, bir bilgi türü olur. Bilimsel bilgi, belli bir konuya yönelir. Yöntemli, sistemli, düzenli, tutarlı, geçerli, kanıtlanabilir, denenebilir bilgiye ulaşılır. Bilimsel bilgi üçe ayrılır. 1. Formel bilgiler. 2. Doğa bilgileri. 3. İnsan bilgileri.

1. Formel bilgiler, duyular üstü ideal bir varlık alanını ele alan bilgi dalları olur. Düşünce alanı incelenir. Matematik ve mantık, formel bilgidir. Matematiğin bir ögesi olan rakam “bir” doğada yoktur. Düşüncede vardır. Mantığın bir önermesi, doğada değil, düşüncede vardır. Matematik ve mantık, tümdengelim çıkarımları kullanırlar. Semboller kullanılıp düşünce ifade edilir.
2. Doğa bilgileri, dünyada var olan varlıkların bilgisini inceler. Kendi içinde fizik bilgileri, yer bilgileri, yaşam bilgileri olarak üçe ayrılır. Doğa bilgilerinin özelliği, olgusal ve deneysel oluşlarıdır. Olgu ve olgular arası ilgi, neden-sonuç ilkesine göre açıklanır. Tümevarım yöntemi kullanılır. Fizik, kimya, astronomi gibi…
3. İnsan bilgileri, insanı değişik boyutlarda inceler. İnsan bilgileri, insanın yapıp ettikleri ve yapacaklarıyla ilgilenir. Antropoloji, sosyoloji, psikoloji, dil bilgisi, tarih gibi… Anlama yöntemi kullanılır.

Felsefe Bilgisi, diğer bilgi türlerinin aksine, evreni, varlığı, insanı, toplumu parçalara ya da konulara ayırmadan bir bütün olarak anlamaya çalışır. Felsefe bilgisi, tümel düşüncedir. Düşünen özne, nesneyi merak ederek ona yönelir, sorgular, anlamaya çalışır.

Felsefe bilgisine göre insan, dünyadaki varlıkları farklı gördüğü zaman, onları bilmek ve anlamak ister. Felsefe bilgisi, mantık ölçüleri içinde elde edilir. Felsefe tarihi bir bütündür. Öznelden evrenselliğe doğru bilgi oluşturulur.

Felsefenin konuları: varlık, bilgi, ahlak, bilgi türleri, sanat, siyaset, din gibi… Varlık felsefesine ontoloji denir. Varlığı kendisine konu yapar. Bilgi felsefesine epistemoloji denir. Bilginin doğasını, doğruluğunu, kesinliğini inceler. Bilgi ile nesnesi arasındaki bağ incelenir. Bilimsel bilgi, bilimsel bilginin doğasını tanımlamaya çalışır. Ahlak felsefesine etik denir. İyi ve kötü olan incelenir. Doğru eylem incelenir. Sanat felsefesi, güzelliği ve sanatı araştırır. Sanat felsefesine estetik de denir. Siyaset felsefesi, siyasal yaşamı, devleti, yönetim biçimlerini inceler. Meşruluk belirtilir. Din felsefesi, dini bilgiyi inceler. Din felsefesi, dini anlamaya çalışan bir disiplin olur. Din felsefesi, bir bilgi türü olur.

Bilgi felsefesi, bilginin bütününü belirtir. Toplumun bütün bilgi türlerini dikkate alıp örgütlenmesi gerekir. Dini bilgi, inanıp öğrenilir. Diğer bilgi türleri, sorgulanıp öğrenilir. Her bilgi türü, dünyaya bir bakış açısı olur.