İbrahim Sanalp Yazdı; İrade ve Akıl Yürütmek, Sözleşme…

Köşe yazarımız İbrahim Sanalp makalesinde;

İRADE VE AKIL YÜRÜTMEK…

Her şey enerjidir, kuralına göre, “irade, içkin, aşkın” terimleri dikkate alınır. İçkin, içindeki enerjiyle olan hareketi belirtir. Aşkın, dıştan gelen bir enerjiyle olan hareketi belirtir.

Tanrı, mükemmeli temsil eder. Davranış bilgisine göre, “İnsanlar mükemmeli aradı, Tanrı’yı buldu, denir. “İnsanlar ölümsüzlüğü aradı, ruhu buldu” denir. Doğa olayları, içkindir. Tanrı’nın müdahalesi, aşkındır. Aşkın kelimesi, mucize özelliği taşır.

İrade ve akıl yürütme zıtlığı vardır. İrade, denetim özelliği taşır. İradede inanmak vardır. Akıl yürüterek bilgi oluşturulur. Akıl yürütmede, sorgulamak vardır.

Hareket, içten gelen enerjiye bağlı güçle ya da dıştan gelen “enerjiye dayanan güçle” olur. Rüzgâr hem içkin hem aşkın özellik taşır. Rüzgâr, içkin gücüyle eser. Dokunduğu varlıkları, aşkın gücüyle hareket ettirir. Duran bir şey, içten gelen enerji gücüyle ya da dıştan gelen enerji gücüyle hareket eder.

Allah iradesi, külli irade olur. Kul iradesi, cüz’i irade olur. Allah iradesi, mükemmelliği belirtir. Kul iradesi, eksik iradeyi belirtir.

İrade, kişilerin amaca yönelik davranışlarını, değişen durumlara göre uyarlamasını sağlayan bir özelliktir. İradeyle dürtü ve istekler, kontrol edilir ve sorumluluk hissedilir. Felsefe bilgisinde irade, tercih yapmayı belirtir. Seçenekler arasında tercih yapılır. İrade, istemek ve dilemek anlamı da taşır.

Akıl yürütmek, bir konuda çok yönlü olarak düşünmektir. Akıl yürüterek bilgi oluşturulur. Akıl yürütmek, bölümlere ayrılır. “Tümdengelim, tümevarım, dışa çekim, anoloji” bölümler olur.

Tümdengelim, öncül bilgilerden yeni sonuçlar çıkarmaktır. Öncül bilgiler, bilinen ya da varsayılan olgulardır. Olgu, sebep ve sonuç belirtir. Örnek: Arabalar dört tekerleklidir. Kara Şimşek, bir arabadır. İki öncül cümle olur. Öncüllerden, tümdengelim yoluyla: Kara Şimşek, dört tekerleklidir, sonucu elde edilir.

Tümevarım, özelden yola çıkarak, genel hakkında bilgi elde edilmesidir. Tikelden tümele varılır. Örnek: “Serçe, güvercin, karga” uçar. “Serçe, güvercin, karga” kuştur. Bu iki tikel bilgiden, “Kuşlar uçar” tümel bilgisine varılır.

Dışa çekim, belli koşullara uyan olgulara bir açıklama üretmek için kullanılan akıl yürütme yoludur. Dışa çekim, eldeki bilgiyle mümkün olanın en iyisinin yapılmaya çalışıldığı bir akıl yürütme yoludur. Dışa çekim, bilimsel bilgi araştırmanın ilk adımı olur. Dışa çekim, açıklamaya yönelik hipotezin geliştirilmesi sürecidir.

Anoloji, iki şey arasındaki benzerliğe dayanarak, birisi hakkında verilen bir hükmü, diğeri hakkında da vermek şeklindeki, akıl yürütme yoludur. Örnek: Dünya gezegeninin, atmosferi vardır ve üzerinde canlılar yaşar. Mars gezegeninde, atmosfer vardır. İki öncül cümle olur. Öncüllerden hareketle: O zaman Mars gezegeninde, canlılar bulunması gerekir, hükmüne varılır.

Dini bilgide, irade ve inanmak vardır. Dünya bilgisinde, akıl yürütmek ve sorgulama vardır.

SÖZLEŞME…

Sözleşme, insanların aralarında hukuki bir sonuç oluşturan: karşılıklı irade beyanıdır. Siyasal bir sistemi kurmak için toplumsal sözleşme yapılır. Genel kanaatin yönlendirmesiyle, otorite ve bireylerin konumları belirtilir.

Haklar ve ödevler, toplumdaki sözleşmeye dayanır. Haklar ve ödevler, olgudan yola çıkarak saptanır. Olgu, sebep ve sonuç bildirir. Özgürlük, herkesin kendisine ait olur. Karşılıklılık ve değer eşitliği esastır.

Kişiler bir topluluk oluşturur. Bu topluluk, bir bütün olur. Bu bütüne, egemen varlık denir. Egemen varlığın çıkarı ile kişilerin çıkarı aynı olur. Egemen varlık, devlet olur. Özgürlük, kişisel bağımlılıktan korur.

Toplumun bireyleri sözleşme yapıp egemen varlığı-devleti kurarlar. Toplumun bireyleri, egemen varlığın-devletin uyrukları olur. Toplum-birey, devlet-uyruk iletişimi bütün-parça özelliği taşır. Toplum bütün, birey parça olur. Devlet bütün, uyruk parça olur.

Toplum, ayrı ayrı din ve devlet örgütlenmesi yapar. Din ve devlet bir bütün olur. Bütüne, laiklik denir. Din ve devlet, iki ayrı güneşe benzetilir. Din güneşi ve devlet güneşi, toplumu aydınlatır. Laiklik, din işleri ve devlet işlerinin ayrılmasıdır, tanımı yapılır.

Yurttaş, adalete göre hareket eder. Hareketini, değer ölçüsüne uygun yapar. İlkelere göre davranır. Yasalara uymak, özgürlük olur. Adalet kavramı, hak eşitliğine dayanır. Hak eşitliği, bilgi türlerinin eşitliğine dayanır. Genel istemi birleştiren: ortak çıkardır.

Egemenlik, bütünün kendi parçalarından her biriyle ayrı ayrı sözleşmesidir. Egemenlik, genel alanda olur. Sözleşmeyi yapanların korunması amaçlanır. Hakları ve ödevleri birleştirmek ve adaleti kendi konusuna yöneltmek için sözleşmeler ve yasalar yapılır. Yasalar, insanların isteminin kaydedildiği belgelerdir. Yasalarla kamu yararı gözetilir.

Yasalar, yurttaşlar arası ortaklığı oluşturur. Toplumsal bütünde, sağduyu ve istem buluşur. İstem, düşüncenin eyleme dönüşme isteği olur. Sağduyu, toplumda oluşan kural olur. Toplum, yasalarla birbirine bağlanır. Özgürlük ve eşitlik: iki şeye indirgeme olur. Eşitlik olmadan, özgürlük olmaz.

Toplumsal sözleşme, manevi ve haklı bir eşitlik getirir. Özel çıkarlar arasındaki karşıtlık, toplumların kurulmasını, zorunlu kılar. Çıkarlar arasında uzlaşma yapılır. Toplum, ortak çıkarlar üzerinden yönetilir. Egemenlik, genel istemin uygulamasıdır. Genel istem, eşit davranır.

Toplum, bireylerden oluşur. Toplum bütün, birey parça olur. Her birey bir bütün olur. Kurumlaşmak için her bir birey bütünü, daha büyük bir bütünün parçasına dönüştürecek kurallar oluşturulur. Bütünü oluşturan kurum, parçalarından ayrı bir isimle belirtilir.

Toplumda, genel istemi dikkate alan yasalar yapılır. Genel istem, doğru kabul edilir. Yasalar, meşruiyet temeli olur. Anayasa, toplum sözleşmesi olur.